Wat zijn grenzen?
Een grens is wat JIJ bepaalt: waar een ander volgens jou niet overheen mag gaan. Grenzen zijn persoonlijk en verschillen per persoon. Laat je anderen over jouw grenzen gaan, dan doe je vaak dingen die je niet fijn vindt. Dit kan komen door de wens om te pleasen, moeite met nee zeggen, of angst voor afwijzing.
Hoe geef je je grenzen aan?
Je stelt grenzen door duidelijk te maken wanneer iemand deze overschrijdt. Dit kan fysiek, bijvoorbeeld door weg te stappen, of verbaal door te vragen iets niet meer te doen of je gevoelens uit te spreken.
Waarom laten we anderen onze grenzen overschrijden?
Als iemand jouw grenzen overschrijdt, accepteer je iets wat je niet prettig vindt. Vaak komt dit door vermijding, bijvoorbeeld uit angst voor afwijzing, het gevoel niet goed genoeg te zijn, of de vrees niet aardig gevonden te worden. Dit soort gedachten beïnvloeden je gedrag sterk.
Aanpassing
Er is een verschil tussen wat mensen willen en wat ze doen. Dit ontstaat door aanpassing: het vermijden van sociale druk. Dit voelt tijdelijk fijn, maar onderdrukt je eigen wil en authenticiteit.
Onbegrensdheid
Als je je grenzen niet aangeeft, merk je vaak niet wanneer je over andermans grenzen gaat. Dit komt door je eigen onbegrensdheid, die je ook ziet bij anderen die jouw grenzen overschrijden. Het verschil zit in hoe die onbegrensdheid zich uit.
Last
Je merkt niet altijd dat je over andermans grenzen gaat, omdat je er zelf geen directe last van hebt. Het kan je zelfs een gevoel van controle geven. Ongemak ervaar je pas als iemand jouw grenzen overschrijdt. Degene die grenzen overschrijdt, doet dit vaak om iets te vermijden.
Zelf
Wil je herkennen of je over andermans grenzen gaat? Begin met zelfinzicht: ontdek hoe je anderen jouw grenzen laat overschrijden. Leer je eigen grenzen aan te geven. Wat je bij jezelf verandert, herken je ook bij anderen. Om grenzen van anderen te respecteren, moet je eerst inzicht krijgen in je eigen patronen en motieven.
Gevolgen
Het niet ontwikkelen van je grenzen kan leiden tot verschillende negatieve gevolgen, zoals:
- je verwaarloost je eigen behoeften;
- je doet dingen die je niet leuk vindt;
- je laat kansen liggen om dingen te doen die je wél leuk vindt;
- je durft niet voor jezelf op te komen;
- je voelt je prikkelbaar of ongelukkig, zelfs als je dit probeert te onderdrukken;
- je onderdrukt boosheid, ergernis of frustratie, wat uiteindelijk onverwacht naar buiten komt.
Grenzen Ontwikkelen
Om je grenzen duidelijk te kunnen stellen, is het belangrijk om ze eerst zelf te ontwikkelen. Vaak ligt de oorzaak van een gebrek aan grenzen in je jeugd. Als jouw grenzen als kind regelmatig zijn overschreden, heb je mogelijk nooit de kans gekregen om gezonde grenzen te leren herkennen en vormen. En wat je zelf niet hebt ontwikkeld, kun je ook moeilijk naar buiten toe uitdragen.
Neem eens de tijd om terug te kijken naar je jeugd. Hoe zagen de momenten eruit waarop anderen jouw grenzen overschreden? Wat heeft dat met je gedaan?
Uitingsvormen daarvan zijn bijvoorbeeld:
- er werd geen rekening gehouden met jouw mening, jouw mening deed er niet toe;
- er werd, in jouw aanwezigheid, over onderwerpen gepraat, waarvoor je nog veel te jong was om die aan te horen. Je hebt daardoor niet geleerd dat bepaalde onderwerpen niet voor alle leeftijden geschikt zijn;
- jouw ouders hielden niet (altijd) rekening met wat jíj leuk vond om te doen;
- fysiek kan over jouw grenzen heen zijn gegaan als je werd geslagen of geschopt, of aan je armen of haren werd getrokken, of doordat je werd opgesloten, of doordat er met voorwerpen naar jou werd gegooid, e.d.;
- verbaal werd er over je grenzen heen gegaan als er geschreeuwd of gescholden werd, of als je vernederd, genegeerd of bedreigd werd;
- seksueel kan over jouw grenzen heen zijn gegaan, en dat kent aanzienlijk meer uitingsvormen dan aanranding of verkrachting;
- je hebt te doen gehad met een van je ouders, waardoor je je enerzijds ging ontzien, en waardoor je anderzijds die ouder wilde helpen, redden of verzorgen;
- je had schuldgevoel;
- je deed er alles aan, om liefde en aandacht te krijgen;
- er werd niet voor jou opgekomen, ook niet als dat nodig was;
- je leerde niet om voor jezelf op te komen;
- je hebt je gedwongen gevoeld om dingen tegen je zin te doen. Dat kunnen huishoudelijke taken zijn geweest, maar ook het spelen van een bepaald muziekinstrument wat je niet zelf had uitgekozen;
- je probeerde om maar niet de aandacht van je ouders op je te vestigen, en je probeerde het zo rustig en gezellig mogelijk te houden;
- je ontzag jezelf en cijferde jezelf weg.
Voelen
Veel kinderen krijgen geleerd dat het niet uitmaakt wat zíj voelen. Als kind overkomt het jou dan. Je bent als kind dan niet in staat om je hiertegen te weren. Zo zou het bijvoorbeeld goed zijn als iedere volwassene eerst aan een kind vraagt óf het wel gekust wil worden. Als kinderen iets niet prettig vinden, laten ze dat zien, maar dat wordt vervolgens vaak genegeerd, of er wordt een zogenaamd grapje overgemaakt, om de situatie voor de volwassene te redden. Wat zoiets met een kind doet, telt op zo’n moment niet mee. Zo wordt een kind geleerd om haar/zijn gevoel weg te stoppen.
Uitingsvormen van onbegrensd gedrag
Ik zal nu 10 verschillende uitingsvormen laten zien, hoe je in je volwassen leven onbegrensd gedrag kunt vertonen:
- op je werk vertel je té persoonlijke dingen;
- je zit voornamelijk te zenden, en let er niet op hoe mensen (verbaal en non-verbaal) reageren;
- je wilt de ander veranderen;
- je geeft ongevraagd advies: dat is elk advies waarom niet gevraagd is;
- je durft niet aan te geven wat jíj leuk vindt;
- je hebt, naast de dingen die je samen met je partner doet, onvoldoende een eigen leven;
- op momenten dat je afwijzing voelt, klap je als het ware dicht;
- je gaat het uit de weg om dingen bespreekbaar te maken;
- je weet niet hoe je het best voor jezelf kunt opkomen of hoe je assertief kunt zijn;
- wanneer iets je niet (meer) bevalt, duf je niet op te staan of weg te gaan als je dat zou willen.
Grenzen aangeven
Vaak denken mensen dat ze hun grenzen aan de ander hebben aangegeven, terwijl dat voor de ander niet zo is. Als je je grenzen hebt aangegeven, en de ander blijft daar overheen gaan, heb je niet voldoende duidelijk je grenzen aangegeven.
Bewijs
Het bewijs dat je je grenzen op een functionele manier hebt aangegeven, is dat er daarna rekening wordt gehouden met jouw grenzen. Als er daarna geen of nog onvoldoende rekening wordt gehouden met jouw grenzen, ben je zelf niet voldoende duidelijk geweest.
Onvoldoende
Vaak wordt het grenzen aangeven te vrijblijvend gedaan. Een opmerking erover is meestal niet voldoende voor de ander, die zelf ook onbegrensd is. Zeggen dat iets je raakt, is bijvoorbeeld meestal niet voldoende, omdat het te vaag is. Je geeft duidelijk en helder naar de ander je grenzen aan, als je dat ook handhaaft, door er gevolgen aan te verbinden. Dat kun je doen door er aan toe te voegen: “Ik wil niet meer dat je …….., anders …….” Waarbij het gevolgen moet hebben als de ander daarna weer dat gedrag vertoont. Dan handhaaf je jouw eigen grenzen.
Menens
Het is door er een gevolg aan te verbinden (bijvoorbeeld door ergens mee te stoppen) dat je de ander laat zíen dat het jou menens is. Het alleen je grenzen aangeven is voor een aantal mensen niet voldoende.
Nadat je je grenzen hebt aangegeven, is het daarna belangrijk dat je je eigen grenzen ook handhaaft wanneer er toch weer overheen wordt gegaan. Als je dat niet doet ben je ongeloofwaardig en nodig je de ander bij wijze van spreken uit om een volgende keer weer over jouw grenzen heen te gaan.
Nadenken
Het is ook belangrijk dat je je zelf houdt aan datgene wat je zegt of doet. Als je bijvoorbeeld wegloopt, maar elke keer weer terugkomt, ben je ongeloofwaardig en zal de ander over jouw grenzen heen blijven gaan. Daarom is het belangrijk dat je voorafgaand nadenkt over wat je tegen de ander zegt als je jouw grenzen aangeeft. Bijvoorbeeld: “Ik wil niet meer dat je ……, anders kom ik niet meer.” Dat zeg je dus alleen, als je daar ook toe in staat bent.
Zelf handhaven
Het echte probleem van over je grenzen heen laten gaan, is dus niet dat die ander doorgaat, maar dat jij zelf niet helder bent in het je grenzen aangeven én in het eraan verbinden van consequenties: dus in het handhaven van je eigen grenzen. Als je jouw eigen grenzen niet handhaaft, straal je namelijk een paradoxale boodschap uit: ik wil niet dat je het doet, maar als je het toch doet, onderga ik het wel.
Gevolgen
Waarom houden mensen zich vaak niet aan de grenzen die ze zelf hebben aangegeven? Dit komt meestal voort uit angst voor de mogelijke gevolgen. Denk bijvoorbeeld aan de angst om afgewezen of verlaten te worden door een partner. Dit leidt tot vermijdingsgedrag, waardoor we onze eigen grenzen niet bewaken. En een grens die niet wordt bewaakt, is eigenlijk geen grens meer. Vaak speelt ook een emotionele of praktische afhankelijkheid van de ander hierbij een rol. Dit vermijdingsgedrag komt vaak voort uit diepgewortelde patronen uit het verleden.
Pleasen
Een pleaser:
- zet de behoeften van anderen altijd boven die van zichzelf;
- voelt zich pas gelukkig als de ander gelukkig is;
- stelt het eigen geluk ondergeschikt aan dat van anderen;
- maakt hierdoor het eigen welzijn afhankelijk van anderen;
- en kan daardoor zelf geen echt geluk ervaren.
Bieden
Wat levert pleasegedrag de pleaser op? Dit gedrag geeft de pleaser het volgende:
- Aandacht en waardering: een manier om te compenseren voor het tekort aan aandacht in de jeugd;
- Vermijden van de angst voor afwijzing: pleasegedrag fungeert als een strategie om deze angst te ontwijken;
- Het vermijden van zelfreflectie: de pleaser hoeft zichzelf niet te confronteren met zijn of haar eigen aandeel.
Eigenbelang
In tegenstelling tot wat zowel de pleaser als de ander vaak denken, is pleasen geen daad van onbaatzuchtigheid. Het pleasen gebeurt juist puur uit eigenbelang. Het is voorwaardelijk gedrag waarbij de pleaser iets terug wil krijgen, zoals waardering, aandacht of het gevoel aardig gevonden te worden. Wanneer deze verwachte beloning uitblijft, kan de pleaser teleurgesteld raken, boos worden en de ander bijvoorbeeld ondankbaarheid verwijten.
Belangrijke aspecten
Er zijn twee belangrijke aspecten die vaak niet direct worden geassocieerd met het stellen van grenzen, maar die daar wel onlosmakelijk mee verbonden zijn: autonomie en privacy.
Autonomie
Wist je dat naar schatting zo'n 40% van de volwassenen hun autonomie onvoldoende heeft ontwikkeld? Maar wat betekent autonomie eigenlijk? Autonomie houdt in dat je zelfstandig beslissingen neemt en handelt, zonder bemoeienis of invloed van anderen. Hoe herken je een gebrek aan autonomie? Dit zie je bijvoorbeeld wanneer iemand voortdurend toestemming zoekt bij hun partner voor zaken waar ze in principe zelf over zouden moeten beslissen.
Invloed van Ouders
Ouders hebben, vaak onbewust en ongewild, een blijvende invloed op de beslissingen van hun kinderen. Het maakt daarbij niet uit of de ouders nog in leven zijn of niet. Deze invloed blijft bestaan zolang iemand zich emotioneel niet volledig heeft losgemaakt van zijn of haar ouders. Dit geldt voor maar liefst 40% van de volwassenen.
Ongelijkwaardige Relaties
In een ongelijkwaardige relatie, waar één partner dominant is en de ander onderdanig of sub-assertief, ontstaan scheve verhoudingen. Beslissingen die iemand zelfstandig zou kunnen nemen, worden plotseling onderwerp van overleg, terwijl zaken waar wél overleg nodig is juist genegeerd worden. Dit is de omgekeerde wereld en illustreert hoe scheef een relatie kan worden.
Het Belang van Privacy
Privacy betekent dat je bepaalde zaken voor jezelf houdt of alleen deelt met degenen die jij kiest. Helaas heeft naar schatting 40% van de volwassenen hun privacy onvoldoende ontwikkeld. Wie zijn of haar autonomie of privacy niet volledig heeft ontwikkeld, heeft vaak ook moeite met het aangeven van persoonlijke grenzen.
Grenzen Stellen
Het ontwikkelen van je eigen grenzen, autonomie en privacy is iets wat je kunt leren – dat heb ik zelf mogen ervaren. Voordat je je grenzen kunt aangeven, is het belangrijk om ze eerst helder voor jezelf te krijgen. Zodra je weet waar jouw grenzen liggen, kun je deze op een respectvolle en duidelijke manier communiceren. De volgende stap is om ze op een emotioneel gezonde manier te bewaken, zonder te vervallen in verwijten of beschuldigingen.
Het ontwikkelen van je grenzen begint bij het verdiepen in en vergroten van je eigen gevoelswereld.
Kun je een coaching gebruiken?