Wat is parentificatie? (betekenis)
Als een kind de ouder moet 'dragen', noemen we dat parentificatie. Het kind vervult de ouderrol en wordt een steunpilaar. Dit ontstaat vaak als ouders kinderen krijgen om eigen trauma’s te helen. Het draait dan niet om het kind, maar om de pijn van de ouder. Parentificatie gaat vaak samen met narcisme. In gezinnen met een narcistische ouder gaat alle aandacht naar de ouder, en moeten kinderen zich aanpassen. Dit belemmert hun ontwikkeling sterk.
Parentificatie en codependentie
Kinderen die parentificatie ervaren, worstelen vaak als volwassenen met codependentie. Dit uit zich in angstige hechting, overmatige afhankelijkheid, verantwoordelijkheidsgevoel, en jezelf wegcijferen. Codependentie beïnvloedt relaties, intimiteit en welzijn, en kan leiden tot stress of burn-out door gebrek aan grenzen.
Was jij als kind de steunpilaar van je ouder(s)? Dit zijn 7 vormen van parentificatie
Waarom wordt een kind vaak het 'projectiescherm' voor onvervulde verlangens van ouders? In Niemandskinderen noemt Carolien Roodvoets drie redenen: een kind is 'blanco', afhankelijk van ouders en wil loyaal zijn. Hierdoor past het zich instinctief aan, zelfs als dat schadelijk is.
Is het mogelijk om parentificatie te doorbreken?
Een kind probeert altijd aan (on)uitgesproken wensen van ouders te voldoen, hoe schadelijk dit ook is. Vaak worden deze kinderen zelf emotioneel onvolwassen ouders, die hun eigen kinderen als projectiescherm gebruiken. Gelukkig is deze cyclus met coaching en veel zelfliefde te doorbreken.
7 vormen van parentificatie (voorbeelden)
Parentificatie kent verschillende vormen. Hieronder 7 veelvoorkomende uit Niemandskinderen:
1. Doe-het-zelfkind
Deze kinderen groeien op zonder structuur of aandacht. Ouders zijn vaak verslaafd, druk of afwezig. Het kind zorgt al jong voor zichzelf, broertjes/zusjes en huishoudelijke taken. Er is geen ruimte voor de eigen behoeftes van het kind.
2. Het gedresseerde kind
Deze kinderen leven in een keurslijf en moeten voldoen aan de verwachtingen van ouders. Dit creëert faalangst, omdat ze nooit écht goed genoeg zijn. Het levenspad is vaak al volledig uitgestippeld door de ouders.
3. Plaatsvervangende partner
Kinderen nemen soms een partnerrol op zich, bijvoorbeeld na een scheiding of als de ouder een onbevredigende relatie heeft. Dit kan emotionele, huishoudelijke of zelfs seksuele grenzen overschrijden.
4. Kopp-kinderen en verplegers
Een kind dat zorgt voor een psychisch of fysiek zieke ouder wordt een Kopp-kind. Dit is schadelijk wanneer de hulp het kind te veel belast en eigen ontwikkeling beperkt. Verantwoordelijkheid van ouders is hier cruciaal.
5. Bemiddelaars, waakhonden en koppelaars
Conflicten tussen ouders sleuren kinderen mee. Ze kunnen klem komen te zitten, een kant kiezen of zelfs proberen de ouders weer bij elkaar te brengen. Dit veroorzaakt grote emotionele spanningen voor het kind.
6. Boksbal
Ouders gebruiken kinderen als uitlaatklep voor frustraties. Het kind wordt onterecht gestraft of emotioneel gemanipuleerd. Bij ernstige gevallen kan dit leiden tot mishandeling en trauma.
7. Bliksemafleider
Intelligente of hoogsensitieve kinderen voelen spanningen tussen ouders en proberen hen af te leiden met lastig gedrag. Dit zorgt ervoor dat ouders hun conflicten negeren en gefocust blijven op het 'probleemkind'.
Als je geparentificeerd bent, ben je vaak gevoelig, empathisch en afgestemd op de behoeften van je ouder, vaak uit loyaliteit. Dit kan ten koste gaan van je eigen ontwikkeling.
De balans tussen autonomie en afhankelijkheid raakt soms verstoord door hechting en familiesystemen. Parentificatie is een vorm van emotionele verwaarlozing.
In het boek De Fontein van Els van Steijn wordt parentificatie uitgelegd via een fonteinmetafoor: in een gezond systeem stroomt water van ouders naar kinderen. Sta je boven de ouder, belemmert dit je groei.
Constructieve en destructieve parentificatie
Parentificatie heeft gradaties: constructief of destructief. Bij constructieve parentificatie hielp je soms met volwassen taken, maar je ouders erkenden je behoeften, wat je groei versterkte.
Destructieve parentificatie ontstaat als helpen ten koste gaat van autonomie. Je moest zorgen in plaats van spelen en kreeg te veel verantwoordelijkheid, wat je ontwikkeling remde.
Praktische en emotionele parentificatie
Bij praktische parentificatie help je in het huishouden of zorg je voor anderen. Emotionele parentificatie maakt je vertrouwenspersoon of partner, wat emotioneel belastend is.
Rollen binnen het gezin
Je rol beïnvloedt parentificatie: vertrouweling, opvoeder of perfect kind dat autonomie opoffert. Of je werd een zondebok, afhankelijk kind of moest te vroeg zelfstandig zijn, wat je groei beïnvloedde.
Extreme loyaliteit aan ouders maakt de behoeften van het kind ondergeschikt aan die van de ouder.
KOPP en KOV: risicogroepen
Kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) of verslaving (KOV) lopen meer risico. Ze voelen zich te verantwoordelijk en nemen zorgende rollen op zich, wat destructieve parentificatie kan veroorzaken. Andere risicogroepen zijn kinderen van gescheiden ouders, chronisch zieken en asielzoekers.
Generaties doorgegeven
Parentificatie wordt vaak doorgegeven. Ouders die als kind te veel verantwoordelijkheid droegen, weten soms niet wat passend is. Dit kan leiden tot overbescherming of het vragen van zorg aan hun eigen kinderen.
Wat zijn de gevolgen van parentificatie?
Parentificatie beïnvloedt hechting. Bij veilige hechting worden behoeften vervuld. Bij een onveilige hechting vermijd je nabijheid of voel je angst, wat zich kan uiten in bindings- of verlatingsangst.
Op volwassen leeftijd kan parentificatie leiden tot perfectionisme, schuldgevoelens en moeite met emoties uiten, wat je autonomie belemmert.
Vals zelf
Door te voldoen aan verwachtingen ontstaat soms een vals zelf. Je weet niet wie je echt bent, toont sociaal wenselijk gedrag en pleast ten koste van je ware zelf.
Kinderen in zorgende of perfecte rollen lopen risico op identiteitsverlies, vooral in onveilige situaties.
Positieve punten
Geparentificeerden zijn empathisch, loyaal, verantwoordelijk en presteren goed. Ze werken vaak in zorgberoepen, maar moeten doseren om burn-out te voorkomen.
Overeenkomst HSP
Parentificatie overlapt met HSP: sensitiviteit, zorgzaamheid, perfectionisme en aanpassen. Deze eigenschappen maken kinderen gevoeliger voor parentificatie.
Helen van parentificatie
Niet iedereen lijdt onder parentificatie. Psychotherapie is alleen nodig als de gevolgen traumatisch zijn. Problemen kunnen variëren van zelfbeeldklachten tot depressie en burn-out. Behandeling richt zich op emoties reguleren, grenzen stellen en autonomie versterken. Je leert voelen, balans vinden tussen geven en ontvangen, en perfectionisme loslaten. Familieopstellingen en mindfulness kunnen hierbij helpen.
Lees meer over emotionele verwaarlozing in mijn blog.
Een veilige omgeving helpt je ware zelf ontwikkelen. Hier kun je groeien, ontdooien en jezelf zijn, met mensen die je spiegelen.
Kan een coaching je helpen?